Trial by (social) media

In de hedendaagse samenleving verspreidt informatie zich razendsnel over de hele wereld. Dankzij de (sociale) media bereikt het nieuws vrijwel iedereen, waardoor gebeurtenissen zoals het 'The Voice-schandaal' of 'De Mallorca-zaak' bij velen niet onopgemerkt blijven. Het delen van nieuws via sociale media draagt ook bij aan de vorming van een publieke opinie. In het bijzonder bij berichtgeving over rechtszaken kan dit leiden tot wat bekendstaat als een 'trial by media'. Dit artikel maakt duidelijk wat dit fenomeen inhoudt en welke gevolgen dit heeft voor de rechtspraak.

Het fenomeen: ‘Trial by media’

Een trial by media betekent letterlijk vertaald: berechting door de media. Op het moment dat iemand verdacht wordt van een strafbaar feit kan dit in het nieuws komen. Vooral strafrechtzaken krijgen veel aandacht. Dit zorgt ervoor dat er in de samenleving al snel een publieke opinie gecreëerd wordt. Deze meningen worden op sociale media gedeeld.

Vaak is het zo dat een verdachte door het publiek al wordt aangemerkt als dader voordat daar een uitspraak over is gedaan door een rechter. Volgens de wet is iemand een verdachte wanneer er een redelijk vermoeden is van het plegen van een strafbaar feit. Als verdachte wordt ook aangemerkt ‘degene tegen wie de vervolging is gericht’.(1) Diegene kan nog niet aangemerkt worden als dader. De verdachte kan pas aangemerkt worden als dader zodra bewezen is dat diegene het strafbare feit heeft gepleegd.(2) In beginsel kan dit dus slechts door een rechter worden vastgesteld in de rechtszaal en dit wordt vastgelegd in een vonnis.

In het geval van een trial by media wordt iemand dus door de samenleving al veroordeeld en als dader aangemerkt in de media, terwijl dat (nog) niet door een rechter is uitgesproken. Hierdoor kunnen verschillende rechten in het geding komen.

Rechten in het geding

In Nederland heeft ieder op grond van het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens recht op een eerlijk proces.(3) Een belangrijk beginsel dat dit recht op een eerlijk proces waarborgt is de onschuldpresumptie. ‘Een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan.’(4) Kort gezegd: de verdachte is onschuldig totdat het tegendeel is bewezen. In beginsel dient dit recht alleen gewaarborgd te worden door de autoriteiten.(5) Maar door de publiekelijke veroordeling van de verdachte door de samenleving, komt dit recht toch in het geding. De verdachte wordt namelijk al schuldig bevonden voordat dit bewezen is. Het recht op een eerlijk proces wordt aangetast, omdat door de media een eenzijdig beeld wordt geschetst van de verdachte en de omstandigheden.(6)

Het recht dat hier haaks op staat is het recht op de vrijheid van meningsuiting. De vrijheid van meningsuiting geldt ten aanzien van iedere burger.(7) Aangezien de onschuldpresumptie in principe alleen gewaarborgd dient te worden door de autoriteiten, prevaleert de vrijheid van meningsuiting. Iedereen mag delen wat hij wil op sociale media, zelfs als dat ertoe leidt dat een verdachte door het publiek wordt beschuldigd van het plegen van een strafbaar feit.

Ten aanzien van de berichtgeving door journalisten in de media is er wel enige bescherming van de verdachte. Bepaalde belangen kunnen er namelijk voor zorgen dat de persvrijheid beperkt dient te worden. Een van die belangen is het recht op een eerlijk proces en het voorkomen van beïnvloeding van het proces door berichtgeving in de media. De onschuldpresumptie kan hierdoor gewaarborgd worden en de journalist kan veroordeeld worden vanwege smaad.(8)

(Rechts)gevolgen trial by media

Om te beginnen kan een berechting van de verdachte door de media leiden tot inkomstenverlies en reputatieschade. Een voorbeeld van deze reputatieschade door een trial by media is het ‘The Voice schandaal'. Verschillende radiozenders besloten toen om geen muziek meer te draaien van Ali B en Marco Borsato en het wassenbeeld van Marco Borsato is uit Madame Tussauds gehaald.(9) Reputatieschade leidt ook tot het verlies van inkomsten: het programma The Voice of Holland is stopgezet en sponsoren trekken zich terug.(10) Zelfs als achteraf (lees: na de uitspraak van het vonnis door de rechter) blijkt dat de verdachte vrijgesproken wordt en onschuldig is, is er een onomkeerbare schade ontstaan door de trial by media.(11) Bovendien is deze schade niet alleen aangericht bij de verdachte zelf, maar vaak ook bij de familie van de verdachte.(12)

De rechter beslist of de aandacht van de media voor een strafzaak, meetelt bij de beslissing voor het bepalen van een straf. Een rechtsgevolg van een trial by media kan zijn dat er een strafvermindering volgt voor de verdachte.(13) Dit vloeit voort uit het idee dat er anders een dubbele bestraffing plaatsvindt. Enerzijds de straf opgelegd door de rechter en anderzijds de reputatieschade en het verlies van inkomsten, voortvloeiend uit de trial by media. Of deze media-aandacht meegenomen wordt in het vonnis is afhankelijk van de omstandigheden van het geval.(14)

Conclusie

Wat vaststaat is dat een trial by media tegenwoordig vaker en extremer zal voorkomen dan vroeger, doordat hedendaags elke telefoonbezitter een oordeel kan vellen over het nieuws.(15) Het is afhankelijk van de omstandigheden van het geval hoe onze rechterlijke macht met deze media-aandacht zal omgaan. Een trial by media is in deze moderne tijd soms onvermijdelijk.

Bronnen

Artikel 27 lid 1 juncto lid 2 Wetboek van Strafvordering.
‘De verdachte’, rechtersenadvocaten.nl.
Artikel 6 lid 1 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Artikel 6 lid 2 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
L. Stevens, ‘Strafzaken in het nieuws. Over ontsporende media en de verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie’, NJB 2010, p. 3.
P.H.P.H.M.C. van Kempen en Tj.E. van der Spoel, ‘Media en strafrechtspleging’, Strafblad. Het nieuwe tijdschrift voor strafrecht 2013, p. 346.
Artikel 10 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
L. Stevens, ‘Strafzaken in het nieuws. Over ontsporende media en de verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie’, NJB 2010, p. 3-4.
‘Boycot Marco Borsato en Ali B: muziek in de ban, beeld uit Madame Tussauds’, Het Parool, 21 januari 2022.
'Seksueel wangedrag bij The Voice of Holland: meer details en gevolgen bekend’, rtlnieuws.nl, 18 januari 2022.
C. Lammers, ‘Trial by Media – de schandpaal anno 2022’, vlk-advocaten.nl, 20 mei 2022.
‘Janke Dekker heeft PTSS door 'trial by media' van man Tom Egbers’, rtlnieuws.nl, 27 januari 2024. ‘‘Kinderen Marco Borsato bedreigd door misbruikzaak: ‘Te laag voor woorden’’, linda.nl, 22 december 2021.
‘OM waarschuwt in zaak dodelijke mishandeling Mallorca: trial-by-media kan leiden tot strafvermindering’, eenvandaag.avrotros.nl, 30 juli 2021.
‘Meer media = minder straf? Trial by media uitgelegd’, NOS, youtube.com, 10 juni 2023.
‘Lil Kleine en de trial by social media’, rtlnieuws.nl, 19 februari 2022.