Vrouwenrechten in Afghanistan verdwijnen steeds verder: Hoe lang blijft de wereld toekijken?
De vrijheid van vrouwen in Afghanistan is gereduceerd tot een verre herinnering. Binnen een decennium zijn de rechten van vrouwen en meisjes systematisch uitgeroeid. Activiteiten die ooit vanzelfsprekend waren – zoals werken, studeren, of vrij bewegen in de openbare ruimte – zijn nu verboden onder het strikte regime van de Taliban. Sinds hun machtsovername in 2021 hebben vrouwen vrijwel alle autonomie verloren, terwijl het regime haar repressieve beleid verder aanscherpt.
Deze grootschalige schending van vrouwenrechten heeft geleid tot wereldwijde verontwaardiging.(1) Nederland, Duitsland, Canada en Australië hebben de noodklok geluid en juridische stappen aangekondigd om de Taliban aansprakelijk te stellen voor deze grove mensenrechtenschendingen.(2) Maar de centrale vraag blijft: kan een rechtszaak werkelijk een verschil maken voor miljoenen vrouwen in Afghanistan, of blijft het bij symbolische internationale druk?
Historische Context
De eerste periode van Taliban-heerschappij in Afghanistan, in de jaren negentig, leidde tot strikte beperkingen voor vrouwenrechten. Vrouwen moesten een boerka dragen en hun deelname aan het openbare leven werd sterk beperkt.
Na de aanslagen van 11 september 2001, waarvoor Al-Qaeda onder leiding van Osama bin Laden verantwoordelijk werd gehouden, leidde de VS een coalitie die de Taliban binnen enkele weken uit Afghanistan verdreef. In de tussentijd werd in de nieuwe Afghaanse grondwet van 2004 vastgelegd dat mannen en vrouwen gelijke rechten hebben. Na de verdrijving van de Taliban, begon de Taliban vervolgens een hevige guerrillastrijd tegen de buitenlandse troepen en de nieuwe Afghaanse regering. Dit leidde tot de inzet van een NAVO-macht die het Afghaanse leger, de politie en het rechtssysteem trainde om het vertrouwen van de bevolking in de rechtsstaat te versterken en enig verzet, van onder andere de Taliban, te bestrijden. Deze missie duurde tot eind 2014, waarna buitenlandse troepen in Afghanistan bleven om de Afghaanse strijdkrachten te ondersteunen.
In 2020 sloot de Amerikaanse president Trump een akkoord met de Taliban over de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Afghanistan. Nadat de Amerikaanse troepen zich in 2021 volledig hadden teruggetrokken, nam de Taliban ook de volledige controle over de regering in Kabul over. Sindsdien zijn de rechten van vrouwen in Afghanistan opnieuw ernstig ingeperkt. Vrouwen moeten volledig bedekt naar buiten en mogen dit alleen in het gezelschap van een mannelijk familielid. Daarnaast is werken voor hen vrijwel verboden, en meisjes hebben geen toegang meer tot middelbaar en hoger onderwijs. Vrouwen zijn ook uitgesloten van het openbare leven, zo zijn parken, sportscholen en schoonheidssalons verboden terrein. Veel vrouwen die slachtoffer zijn van misbruik worden gestraft, aangezien de Taliban hen beschuldigen van 'zedenschending'. De situatie in Afghanistan is één van de meest beperkende ter wereld voor vrouwen en meisjes.(3)
Het VN-Vrouwenverdrag (CEDAW) en de Verplichtingen van Afghanistan
In 2003 ondertekende Afghanistan het VN-Vrouwenverdrag, officieel het Verdrag ter Uitbanning van Alle Vormen van Discriminatie van Vrouwen (CEDAW).(4). Dit verdrag heeft als doel alle vormen van discriminatie tegen vrouwen te beëindigen. Het verplicht de landen die het ondertekenen, waaronder Afghanistan, om discriminatie te veroordelen en te bestrijden door middel van passende maatregelen. Het verdrag stelt normen vast voor belangrijke maatschappelijke gebieden, zoals deelname aan politiek en openbaar leven, nationaliteitswetgeving, onderwijs, werk (betaald en onbetaald), sociale zekerheid, gezondheidszorg, toegang tot krediet en deelname aan vrijetijdsbesteding, sport en cultuur. Deze universele verplichtingen zijn ontworpen om vrouwen niet alleen te beschermen tegen discriminatie, maar hen ook de middelen te bieden om volwaardig deel te nemen aan de samenleving en hun rechten te realiseren.(5)
Internationale Rechtsprocedure: Van Onderhandeling naar de ICJ
Nederland, Duitsland, Canada en Australië hebben aangegeven in gesprek te willen gaan met Afghanistan om de situatie van vrouwenrechten in het land te verbeteren. Als deze gesprekken geen resultaat opleveren, kunnen de landen voorstellen om het conflict op te lossen via arbitrage; een bindende methode van geschillenbeslechting, waarbij landen samen tot een oplossing komen zonder tussenkomst van een rechter. André Nollkaemper, hoogleraar internationaal recht, acht de kans klein dat het Taliban-regime zal instemmen met een verzoek tot arbitrage. Hij wijst erop dat de Taliban tot nu toe geen tekenen hebben gegeven dat ze bereid zijn deel te nemen aan internationale juridische procedures. Bovendien lijken er geen aanwijzingen dat ze hun beleid willen herzien.(6) Sinds de hoogste leider van de Taliban in 2022 de volledige invoering van de sharia aankondigde, is het regime vastbesloten zijn strenge religieuze wetten te handhaven, zonder inmenging van juridische vertegenwoordigers.(7)
Als onderhandelingen en arbitrage geen resultaat opleveren, kunnen Nederland en de betrokken landen hun zaak voorleggen aan het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag. Dit hof behandelt internationale geschillen en kan landen veroordelen voor verdragschendingen, zoals die van het CEDAW-verdrag. Een uitspraak van het ICJ zou een sterk signaal afgeven over de mensenrechtensituatie in Afghanistan en, indien het hof oordeelt dat Afghanistan de vrouwenrechten inderdaad heeft geschonden, kan dit een bindend en internationaal gezaghebbend oordeel vormen. Hoewel handhaving van zo’n uitspraak niet zeker is, zeker gezien de beperkte samenwerking van de Taliban met internationale instanties, kan een veroordeling door het ICJ grote diplomatieke druk op Afghanistan uitoefenen. Dit zou andere landen en internationale organisaties kunnen aanzetten tot stevigere maatregelen tegen de Taliban, wat de globale aandacht voor de vrouwenrechtenschendingen in Afghanistan verder zou versterken.
Juridisch Precedent en de Betekenis voor Vrouwenrechten
Deze zaak kan een belangrijk precedent scheppen, omdat het de eerste keer zou zijn dat een land door het ICJ wordt aangeklaagd vanwege schendingen van vrouwenrechten. Een uitspraak kan daarom van grote betekenis zijn voor de internationale beweging voor vrouwenrechten. Het benadrukt dat vrouwenrechten niet slechts binnenlandse aangelegenheden zijn, maar een wereldwijd vraagstuk. De zaak onderstreept dat staten verantwoordelijkheid dragen voor de rechten van hun burgers en dat systematische discriminatie van vrouwen binnen de internationale rechtsorde kan worden aangeklaagd.(8)
Conclusie
De situatie van vrouwen in Afghanistan is een schrijnend voorbeeld van systematische onderdrukking en verlies van fundamentele vrijheden. Sinds de terugkeer van de Taliban in 2021 zijn vrouwenrechten opnieuw ernstig ingeperkt, ondanks dat Afghanistan in 2003 het VN-Vrouwenverdrag ondertekende, waarmee het land zich verplichtte om discriminatie tegen vrouwen te veroordelen en actief te bestrijden. Nederland, Duitsland, Canada en Australië hebben aangegeven in eerste instantie diplomatieke gesprekken aan te gaan om deze situatie te verbeteren. Mocht dit geen resultaat opleveren, dan zullen zij mogelijk arbitrage overwegen. Als ook dit mislukt, kunnen de landen de zaak voorleggen aan het Internationaal Gerechtshof. Een uitspraak van het ICJ kan een precedent scheppen als eerste veroordeling van een land vanwege vrouwenrechtenschendingen. Als het hof vaststelt dat Afghanistan inderdaad vrouwenrechten heeft geschonden, kan dit leiden tot een bindende en internationaal erkende uitspraak. Hoewel de uitvoering hiervan onzeker is, vooral gezien de beperkte bereidheid van de Taliban om samen te werken met internationale organisaties, zou een veroordeling door het ICJ aanzienlijke diplomatieke druk op Afghanistan kunnen uitoefenen. Dit zou daarnaast andere landen en internationale organisaties kunnen aanmoedigen om striktere maatregelen tegen het Taliban-regime te overwegen. Of deze rechtszaak daadwerkelijk effect zal hebben of enkel internationale druk oplevert, zal de tijd leren, maar het geeft een krachtig signaal af: de wereld kijkt mee, en vrouwenrechten zijn niet enkel nationale, maar mondiale rechten.
Literatuurlijst
1. ‘Afghanistan, de Taliban en mensenrechtenschendingen’, Amnesty International.
2. ‘Nederland wil Afghanistan vervolgen voor schending vrouwenrechten Taliban.’ nos.nl
3. ‘Afghanistan, de Taliban en mensenrechtenschendingen’, Amnesty International.
4. E. Poorthuis, ‘Nederland wil Afghanistan dwingen vrouwenrechten te verbeteren. ‘De situatie van vrouwen en meisjes is hartverscheurend’, Trouw.nl.
5. ‘VN-Vrouwenverdrag’, Netwerk VN-Vrouwenverdrag.
6. ‘Nederland wil Afghanistan vervolgen voor schending vrouwenrechten Taliban’, nos.nl.
7. ‘Afghanistan: 3 jaar Taliban-regering’, Amnesty International.
8. ‘Nederland wil Afghanistan vervolgen voor schending vrouwenrechten Taliban.’ nos.nl.